معرفی اجمالی لرستان

فرهنگ لرستان

استان لرستان در غرب ایران بین 46 درجه و 51 دقیقه تا 50 درجه و 3 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ و 32 درجه و 37 دقیقه تا 34 درجه و 22 دقیقه عرض شمالی از خط استوا قرار گرفته و وسعت آن 28064 کیلومتر مربع است. این استان از شمال به استان های مرکزی و همدان، از جنوب به استان خوزستان، از شرق به استان اصفهان و از غرب به استان های کرمانشاه و ایلام محدود است. اشترانکوه با 4050 متر ارتفاع، بلندترین نقطه استان لرستان است، پست ترین نقطه آن در جنوبی ترین ناحیه آن واقع شده است و حدود 500 متر از سطح دریای آزاد ارتفاع دارد. بر اساس آخرین تقسیمات کشوری سال 1375، استان لرستان دارای 9 شهرستان، 10 شهر، 20 بخش، 81 دهستان و 2842 آبادی دارای سکنه بوده و مرکز آن شهر خرم آباد است. شهرستان های استان عبارتند از: خرم آباد، بروجرد، الیگودرز، دورود، ازنا، کوهدشت، دلفان، سلسله و پلدختر. استان لرستان سرزمینی کوهستانی است که بجز تعدادی دره آبرفتی و دشت کوچک، ناحیه هموار ندارد. این ناهمواری ها که دارای سنگ های دگرگونی است، در نتیجه مجاورت با گنبدهای خارایی (درونی) الوند و سربند (شازند پدید آمده اند).

کهن سرزمین ایران به گواه یافته های باستان شناسان، پژوهندگان و دیرینه شناسان از نخستین تمدن ها و یکی از چند تمدن شگرف و با پیشینه ای به درازای حیات بشر است و در این میان لرستان بی تردید با یادمان های بی بدیل خود، شاید یکی از نخستینه های تاریخ و تمدن بشری باشد. شاهد این مدعا آثار به دست آمده از غارها و پناهگاه های سنگی دره خرم آباد و نقاشی های صخره ای میرملاس و هومیان کوهدشت است که به عنوان ابتدایی ترین رشحات قلم بشر آغازین بر دیواره سنگی غارهای لاسگو در فرانسه و آلتامیرا در اسپانیا پهلو می زند. سرزمین لرستان به دلیل استعدادهای منحصر به فرد خود در گستره ی تاریخ پرشکوه ایران زمین، اگرچه در کوره ی حوادث بی شماری که بر این سرزمین رفته است،  هرگاه در فرصتی تصادفی و یا کاوشی باستان شناسانه، با کشفی نو، رازی جدید گشوده می گردد و بار دیگر تحسین همگان را بر خردمندی و فن آوری پیشینیان آن برمی انگیزد. این دیار افسانه ای در سایه ی جانبازی های مردمان خود در معبر جهان گشایی های اسکندرها، چنگیزها، تیمورها و ... خراج گزار هیچ زورمداری نبوده است. قلل به هم پیوسته ی زاگرس با مواهبی بی کران در جلوه هایی از چشمه ساران، رودهای خروشان و جنگل ها و مراتع سرسبز زیبایی هایی را به تماشا گذاشته، که از دیرباز زندگی را به ساکنان آن ارزانی داشته است. شگفتی های این طبیعت، با آبشارهایی رویایی که

 به سان سینه ریزی از دانه های بلورین، دل ربایی می کنند با عبور از میان دره هایی ژرف، چشم اندازه های بدیعی را پدیدار می نمایند و هر بیننده ای را به اندیشه ی عظمت هستی وا می دارد. کهن یادهای آهنگین مادران لر در مقام هایی از بیت سروده های کار، لالایی، مویه ها و شادیانه ها، سرایشی از تاریخ و حوادث نانوشته را به یاد می آورند.

 

در جای جای این سرزمین که ترنم نغمه های زندگی جاری است، نیازی نیست که کسی به خانه ی خود گل بیاورد. زیرا که طبیعت آن را چنان آراسته است که در چهار فصل سال حسرت نبودن در این سرزمین را باید خورد. و این خودفریبی نیست.

مفرغ کاری لرستان

پژوهشگران دست آفریده های هنرمندانه و ارزشمندی را که تنوع موضوعات نقشی و ظرافت تحسین انگیزشان، نشانه خلاقیت، ابتکار عمل و چیره دستی افزار سازان زاگرس است، مدتهاست تحت عنوان ((مفرغهای لرستان)) در بوتۀ شناسایی و بررسی نهاده  در کانون توجه قرار داده اند. این شاهکارهای هنری اعجاب انگیز یادگار قومی دامدار و کشاورز، سوار کار و جنگاور است که کوسی یا ((کاسی)) نامیده شده و از نژادهای قدیمی منطقه یعنی آسیایی به شمار آمده اند.

برخی هنر حقیقی ایران را هنر بازمانده از این قوم می دانند که با وجود آغشتگی با افکار و تصورات درگذشتگان مبین تمام موضوعات تصویرشناسی مردمان بیابانگردی است که زندگی مشابه دارند. توجه به این نکته ما را به قانونمندی رشته دار و استواری که در هنر لرستان متبلور است راهنمایی می کند، این قانونمندی که نشانه بینش علمی و شناخت دقیق از اصول پابرجای زندگی است در درونمایه عمیق و مفاهیم ویژه موضوعات نقشی و گسترده اشیاء هنری لرستان نهفته است، مفاهیمی که جنبه های گوناگون زندگی یک قوم را بدون تاثیرپذیری از هنر اقوام و ملل مجاور در برمی گیرد، یعنی امور ساده ای که تمامی زندگی این قوم بر اینها مبتنی بوده است. این هنر در زمانی بسیار طولانی و در نتیجه تداوم ابزار سازی تدریجا تکامل یافته و به چنان بالندگی شایان توجهی رسیده است که قرون متمادی بسان بستری هموار و غنی، الهام بخش هنرمندان این دیار پربار بوده و افت و خیز جریانهای فرهنگی ایران زمین را نیز با قدرت تمام تنظیم، و همواره در باز زنده سازی عناصر، نقش اساسی و بنیادی خود را ایفا نموده است.

این هنر والا را که در مبحث شناخت هنر مردمان مترقی جهان قدیم به ((هنر لرستان)) معروف است، مولود کارهای ساده ای می دانند که چندین قرن انقلاب مادی ملتی کشاورز و جنگاور را خلاصه می کند، و آهسته و آرام بدون شرکت و کمک خارجی از صنعت سنگ بسوی صنعت فلز پیش می رود، تا جایی که در هزارۀ چهارم قبل از میلاد به اوج اعتلای خود می رسد و با وجود این که این اعتلا که به خلق آثار ارزشمند مفرغی می انجامد هنوز هم آن را نتیجه یک انقلاب عادی و محلی می دانند.

در بررسی و شناسایی و شناساندن هنر مفرغکاری لرستان گوناگونی جنبه های اصلی و اساسی آن را نباید از نظر دور داشت، جنبه نخست، شکل ظاهری اشیاء فلزی است که تجلی قدرت و توانمندی ((هنرمندان گمنام)) ولی ارجمندی است که با نهایت دقت و ظرافت، از تکنیکی پیشرفته بهره گرفته و با تسلطی هنرمندانه و برجسته، تصاویری زیبا، و اشکالی چشم نواز و خیره کننده را که ترکیبی از انواع جانوران و گیاهان است ارائه نموده اند. و در عین ارائه یک شیئی، سادگی، صراحت، احساس عمیق و تشدید حالت را همراه آن با مهارت القا می کنند. آنها، گاه با تاکید بر روی اعضاء بعضی از جانوران ((هنر ویژه)) خود را از هنر اقوام مجاور ممتاز می سازند. وجود ارزنده دیگر هنر لرستان، انتقال هنر و سنن اجدادی، انتقال مفاهیم و موضوعات مشترک مذهبی، و در یک کلام بیان قانونمندیهایی است که برای همه اقوام سوارکار و جنگاور، کشاورز و دامپرور دنیای قدیم، به نحوی تحسین انگیز، دل نشین، پسندیده و ستودنی بوده است. نکات فنی بکار گرفته شده در ساخت این وسایل، نظیر رعایت تناسب در تعیین جنس، شیوه ساخت این ابزار و اشیاء متنوع و بیشمار از دیگر ویژگیهای هنر لرستان است که همواره با دانش، دقت و مهارت تمام همراه بوده است. انتخاب جنس اشیاء نیز بستگی به رعایت تناسبی دقیق در امتزاج مس و قلع داشته است. لازمه این کار تسلط بر فنونی خاص، شناخت و در اختیار داشتن ابزاری دقیق برای اندازه گیری بوده است.

اشیاء و وسایل و ابزار به جا مانده از هنرمندان خردمند زاگرس بسیار و بیشمار است که می توان آنها را تحت عناوین زیر دسته بندی کرد:

1- جنگ افزارها: خنجر، شمشیر، گرز، سپر، پیکان، تیردان، تبر و ...

2- ساز و برگ سوارکاری: لگام معمولی، لگام تشریفاتی، دهنه تعلیم، آویزه،  زنگوله، حلقه، پیشانی بند اسب و ...

3- وسایل تزئینی: گردنبند، آویز، انگشتر، گوشواره، سنجاق گیسو، دستبند، گل کمر، بازوبند، دکمه، آینه، لوح برجسته کاری و قلم زنی و ...

4- اشیاء نذری شامل: علامتها، طلسمات، نشانه های ترکیبی و بسیاری از اشیاء که با نقوش اسطوره ای تزئین یافته.

5- ظروف: وسایل پذیرایی در مراسم، آب خوری، فنجان، سیتول و ...

6- وسایل متفرقه نظیر مهرهای غلتان، اجزاء ارابه ها، فلز کوبی یراقها، دسته فسان و دیگر ابزار متنوع و مورد استفاده که از این مردمان دیرین به یادگار مانده است.

 

لرستان سرزمین پل های تاریخی

کهن سرزمین لرستان سکونت گاهی بسیار قدیمی در دل رشته کوه های زاگرس، به واسطه وجود دره ها و دامنه های پرشیب کوه ها و قله های برفگیر و سترگ همواره موجب جاری شدن رودهای خروشان بوده است.

از آنجا که مسیر راه های باستانی و پایتخت های شاهان هخامنشی و ساسانی از این منطقه می گذشته و نیز در ادوار دیگر تاریخی بویژه قرن چهارم هجری از راه های ارتباطی مهم به شمار می آمده است، پل های شکوهمند و متعددی برای گذر از این رودهای سرکش بنا گردیده  که هر یک جلوه گاه خاصی از ذوق، توان و دانش فنی معماری مردمان این دیار افسانه ای می باشند.

پل های تاریخی کشکان، کلهر، پلدختر، گاومیشان، شکسته، زال، سیاه پله و کاسیان، لرستان را سرزمین پلهای تاریخی نموده است. این آثار گرانبها و ارزشمند اینک به عنوان یکی از مجموعه های پل های تاریخی ایران و جهان به شمار می روند.

 

جمعیت، زبان مذهب

بر اساس نتایج سرشماری سال 1385، جمعیت استان لرستان 1,716,527 نفر بوده که از این تعداد 1,020,150 نفر در نقاط شهری و 691,448 نفر در نقاط روستایی و 4929 نفر غیرساکن می باشند. مجموعه این جمعیت در 9 شهرستان، 26 بخش، 23 شهر و 83 دهستان سکونت دارند. شهرستان های این استان عبارتند از: خرم آباد به عنوان مرکز استان، بروجرد، الیگودرز، ازنا، دورود، کوهدشت، نورآباد، الشتر و پلدختر.

زبان گفتاری مردم لرستان لری، لری بختیاری و لکی است. زبان لری و لری بختیاری، شاخه هایی از زبان جنوب غربی ایرانی و زبان لکی، شاخه ای از زبان های شمال غربی ایران به شمار می رود. بیشترین آنان که به زبان لری گفتگو می کنند در خرم آباد (لری خرم آبادی)، منطقه ی بالاگریوه بخش پاپی و قسمت هایی از شهرستان کوهدشت ساکن می باشند. ساکنان شهر بروجرد و روستاهای اطراف آن نیز همراه با تفاوت های نزدیک به هم به گویش بروجردی محاوره می کنند که جزء گویش های لری محسوب می شود. لک زبان ها بیشتر در شهرستان نور آباد، الشتر، بخش چغلوندی و کوهدشت سکونت دارند. لرهای بختیاری چهارلنگ که به زبان لری بختیاری صحبت می کنند در شهرستان الیگودرز، ازنا و دورود پراکنده اند. مذهب مردم این دیار شیعه جعفری است و همگی مسلمانند.

(این مطلب برگرفته از سایت  www.lorestan.irمی باشد)